Ze bezocht de Marshalleilanden in de Stille Oceaan om zich, naar eigen zeggen, te laten inspireren door inheemse kennissystemen die verloren dreigen te gaan. En die ons veel kunnen leren als het om onze relatie met en tot de natuur gaat. Daarbij verdiepte ze zich samen met ‘the last golfnavigator’ in het navigeren op de deining van de golven van de Pacific. “Waar wij ons bedienen van moderne navigatietechnieken, en voorheen de zon, wind en sterren, ontdekken zij de eilanden op grote afstand door golfpatronen letterlijk te lezen en te ervaren.”
Esther Kokmeijer (Dokkum, 1977) is kunstenaar, fotograaf en ontdekkingsreiziger. Ze is geïnteresseerd in de oorsprong van de natuur, hoe landschappen worden gevormd en welke rol de natuur speelt in het leven van de mens. De natuur moet zich vooral maar aan ons aanpassen, terwijl wij ons zouden moeten aanpassen om bijvoorbeeld de klimaatproblemen het hoofd te bieden.
In veel van haar projecten werkt ze samen met wetenschappers. Zo ook tijdens haar bezoek aan de Marshalleilanden, waar ze samenwerkte met de inmiddels overleden oceanoloog Gerbrant van Vledder en met Alson Kelen, een lokale klimaatactivist. Kelen blies de in het slop geraakte kennis over golfnavigatie en het bouwen van traditionele kano’s – mede als uiting van culturele tradities en mystiek – nieuw leven in. Dat deed hij door zijn kennis over te dragen via de stichting van een school op een van de hoofdeilanden van het 29 atollen tellende eilandenrijk.
Opgegeten
Volgens Kokmeijer dreigde deze kennis te verdwijnen, doordat de bevolking met haar tijd meegaat en zich inmiddels verplaatst met moderne vaar- en voertuigen. En dat terwijl de eilanden letterlijk in hun voortbestaan worden bedreigd door de door de mens veroorzaakte klimaatverandering. “De kustlijn van de overwegend kleine, langgerekte eilanden wordt langzaam opgegeten door de zee. Water borrelt op door de poreuze koraalbasis die ook als golfbreker bescherming biedt. Het besef dat het niet goed gaat, dringt door. Net zo goed als dat ze zelf het goede voorbeeld moeten geven door duurzamer – en dichter bij de natuur – te (gaan) leven.”
Golfnavigatie en het bouwen van de traditionele kano’s kan in de bewustwording een belangrijke rol spelen, meent Kokmeijer. “De kano’s worden met de hand gemaakt, van natuurlijke materialen, en met menskracht en zeil voortbewogen. Duurzamer zeetransport bestaat niet. Omdat de kano heel dicht op het water ligt en de verschillende componenten meebewegen met de golven, voel je je een met het water en de natuur. Je ziet ook letterlijk de golfpatronen aan je voorbij trekken.”
Van oudsher waren het die patronen die de zeevaarders gebruikten om te navigeren. “De eilanden breken de golven en veroorzaken ieder een specifiek golfpatroon dat de inheemse zeevaarders herkenden en – ieder voor zich – vastlegden in zogenaamde Stick Charts. Zeg maar een soort golfkompas, gemaakt van patronen van houten spijltjes.” Op dezelfde manier werden complete routes door het eilandenrijk vastgelegd.
Wad bevaren
Kokmeijer maakte bij terugkomst zelf een mobiele installatie van aan elkaar bevestigde hangmatten, met een daarboven hangende Stick Chart, die de golfbeweging nabootst. Tevens werkte ze, geholpen door local Isocker Anwell, aan het fabriceren van een traditionele outrigger kano waarmee ze inmiddels ook het Wad bezeilde. Naar eigen zeggen een hele kunst. “We zijn wel een keer 180 graden gedraaid, maar fantastisch om het Wad ook op deze manier te ervaren.”
Op de vraag of golfnavigatie ook op het Wad mogelijk is, verwijst Esther naar de volgende spreker. “Ap van Dongeren kan daar veel meer over vertellen.”
Waddenlaboratorium
De outrigger kano staat tijdens het Waddenlaboratorium (21 – 24 oktober) opgesteld in de Tonnenloods. Daarbij worden verhalen verteld die te maken hebben met de zee, duurzaam transport, zeespiegelstijging, klimaatverandering, het belang van traditionele kennis, de verbinding met de natuurlijke omgeving en in het bijzonder de kennis over het kunnen navigeren op alleen golven. Met als vragen: hoe verhouden we ons tot de elementen uit onze omgeving? Hoe oefenen ze invloed op ons uit? En nog belangrijker, wat zijn de effecten van de mensheid op geologische en biologische processen? En wat kunnen we leren van inheemse kennissystemen?